گزارشی از مصرف و کمبود منابع آب
چکیده
مصرف آب و کمبود این مایع حیاتی از سال‌ها پیش بسیاری را نگران کرده است. کمبود آب در بسیاری مناطق دنیا مردم را دچار مشکل کرده است.
دنیا امروزه با مسائلی مانند تنش آبی، کم‌آبی، کم‌آبی ساختاری و تصفیه فاضلاب، تقاضا و مصرف آب و بسیاری موارد دیگر دست‌وپنجه نرم می‌کند. تنش آبی در بسیاری کشورهای دنیا قابل‌مشاهده است و بیش از ۲ میلیارد نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که مشکل تنش آبی دارند.
همچنین حدود ۴ میلیارد نفر در مناطقی هستند که حداقل ماهی یک‌بار با مشکل کم‌آبی مواجه هستند. مصرف آب را می‌توان به‌طورکلی به سه بخش تقسیم نمود: بخش کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی و شهرداری است. استفاده جهانی از آب شیرین سال‌به‌سال در حال افزایش است به‌طوری‌که میزان استفاده طی صدسال گذشته تا ۶ برابر افزایش یافته است.
مقدمه
تنش آبی و کم‌آبی مسئله‌ای است که در بسیاری کشورها مطرح است و میلیاردها انسان در کشورهایی زندگی می‌کنند که دچار تنش آبی و کم‌آبی هستند. تنش آبی به‌عنوان تابعی از منابع آب موجود اندازه‌گیری می‌شود و کم‌آبی عموماً یک مسئله فصلی است و به‌صورت تغییرات فصلی آب در دسترس تعریف می‌شود.
در کنار تمام این مسائل و مسائل دیگر، منابع آب زیرزمینی نیز در وضعیت مناسبی قرار ندارند. آبخوان‌ها و این منابع تحت‌فشار قرار دارند و عامل اصلی کاهش این منابع، برداشت آب برای آبیاری است.
۳۰ درصد از بزرگ‌ترین منابع آب‌های زیرزمینی در حال برداشت هستند و این نوید اتفاق‌های خوبی را در آینده نمی‌دهد! کمبود آب مسئله‌ای است که باید به طور جد مورد پیگیری قرار گیرد زیرا این مسئله تنها محدود به یک کشور نیست و تمام کشورهای دنیا در آینده‌ای نه‌چندان دور به این مشکل برخواهند خورد.
کمبود منابع و مصرف آب
تنش آبی در بسیاری کشورهای دنیا قابل‌مشاهده است و بیش از ۲ میلیارد نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که مشکل تنش آبی دارند. همچنین حدود ۴ میلیارد نفر در مناطقی هستند که حداقل ماهی یک‌بار با مشکل کم‌آبی مواجه هستند.
کم‌آبی زیرساختی مسئلۀ دیگری است که تقریباً بیست درصد از مردم دنیا با آن روبه‌رو هستند. اگر آب از نظر ظاهری در دسترس باشد اما زیرساخت‌های لازم برای دسترسی به آب وجود نداشته باشد، با کم‌آبی زیرساختی روبه‌رو هستیم.
ذخایر آب در دنیا به طور گسترده‌ای در حال کاهش است. همچنین ظرفیت سرانه مخازن ساخته شده در دنیا نیز به دو دلیل در حال کاهش است. اولی بالا بودن سرعت رشد جمعیت نسبت به‌سرعت گسترش مخازن و مورد دوم رسوب‌گذاری است.
کاهش ظرفیت ذخیره‌سازی مخازن عمدتاً به دلیل رسوب‌گذاری است و به طور متوسط سالانه یک درصد از ظرفیت کل مخزن تلف می‌شود و هزینه‌های هنگفتی برای بازیابی و احیای این تلفات تخمین زده شده است. در کنار کاهش ظرفیت مخازن، کاهش ذخایر آب نیز بسیار نگران‌کننده است. ذخایر آب عمدتاً به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و افزایش تلفات آب‌های سطحی در حال کاهش هستند.
مصرف آب را می‌توان به‌طورکلی به سه بخش تقسیم نمود: بخش کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی و شهرداری است. استفاده جهانی از آب شیرین سال‌به‌سال در حال افزایش است به‌طوری‌که میزان استفاده طی صدسال گذشته تا ۶ برابر افزایش یافته است و سالیانه میزان مصرف، ۱ درصد افزایش پیدا می‌کند.
رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و تغییر الگوهای مصرف از عمده دلایل افزایش مصرف آب طی سال‌های گذشته هستند. در حال حاضر ۶۹ درصد از مصرف آب دنیا مربوط به بخش کشاورزی است. برداشت آب در این بخش عمدتاً به آبیاری اختصاص داده می‌شود اما برای دامداری و پرورش آبزیان نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در برخی کشورهای درحال‌توسعه نیز این میزان بیشتر می‌شود. ۱۹ درصد از مصرف آب نیز به بخش دوم یعنی صنعت اختصاص داده می‌شود. این بخش شامل تولید انرژی و برق است. ۱۲ درصد باقی‌مانده نیز به بخش سوم یعنی مصارف خانگی و شهرداری‌ها می‌رسد. همان‌طور که گفته شد بخش اعظم مصرف آب مربوط به کشاورزی است درحالی‌که سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی تنها عددی معادل ۴ درصد است و این سهم در حال کاهش است.
بر اساس آمار به‌دست‌آمده، فائو (سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد)، پیش‌بینی می‌کند که مردم دنیا تا ۵۰ سال آینده به تقریباً ۶۰ درصد غذای بیشتری نیاز دارند و این یعنی میزان مصرف آب نیز بیشتر می‌شود درصورتی‌که این میزان در بخش کشاورزی تنها می‌تواند تا ۱۰ درصد افزایش پیدا کند. گروه منابع آب نیز پیش‌بینی می‌کنند که دنیا تا سال ۲۰۳۰ با ۴۰ درصد کسری آب روبه‌رو خواهد شد.
کیفیت آب
کیفیت آب در کنار مسئله مصرف و کمبود آب از مواردی است که بسیاری را نگران کرده است و کیفیت آب در رودخانه‌های بزرگ دنیا در سطح مطلوبی قرار ندارد که این اغلب به دلیل بارگذاری مواد مغذی بوده است و از شایع‌ترین منابع آلودگی به‌حساب می‌آید.
فاضلاب و تصفیه آب از موارد زیرمجموعه کیفیت آب است. در بخش فاضلاب یک شکاف داده قابل‌توجهی وجود دارد یعنی طبق داده‌ای که از ۷۹ کشور جمع‌آوری شده است (این کشورها عمدتاً درآمد بالا یا متوسطی دارند)، ۵۹ درصد از فاضلاب خانگی جمع‌آوری و به طور بهداشتی تصفیه می‌شود و این داده‌ها ناکافی است.
متخصصان تخمین زده‌اند که در کشورهای با سطح درآمد پایین، تنها ۸ درصد از فاضلاب صنعتی جمع‌آوری و تصفیه می‌شود.
زمانی که فاضلاب‌های صنعتی بدون اینکه تحت عملیات تصفیه قرار گیرند، در طبیعت رها شوند، اتفاقات مخرب و غیرقابل‌برگشتی به محیط‌زیست وارد می‌شود و طبق اعداد و ارقام چیزی حدود ۸۰ درصد از فاضلاب صنعتی بدون اینکه تصفیه شوند، در محیط‌زیست رها می‌شوند.
مسلماً این آمار در کشورهایی که از امکانات کمتری برخوردار هستند، بیشتر است و این بسیار نگران‌کننده است. مقدار زیادی از حجم آب‌هایی که در فاضلاب‌ها هستند می‌توانند بازیابی شوند.
جمع‌بندی
از سال‌ها پیش انسان‌ها با مشکلاتی مانند کمبود آب و منابع زیرزمینی روبه‌رو شدند. مشکلاتی که نیازمند تفکرات و سیاست‌های مفید و قابل‌اجرا است در غیر این صورت این مسائل عمیق‌تر و غیرقابل‌حل می‌شوند. در این میان سهم خودمان را فراموش نکنیم. مصرف درست و بهینه آب می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
منابع
- گزارش وضعیت بین‌المللی توسعه آب سازمان ملل متحد – ارزش آب – آمار و ارقام، مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری (تحت پوشش یونسکو) ۲۰۲۱
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.