جهش تولید

جهش تولید برابر با میزان رشد تولید ناخالص داخلی است و این مورد هم از لحاظ کمی و کیفی حائز اهمیت است. زمانی که بحث در جهش مقدار تولید ناخالص داخلی است، جهش در تولید از لحاظ کمی بررسی شده است و این مقدار خودش را در رقم رشد اقتصادی نشان می‌دهد و زمانی رشد در جهش تولید از لحاظ کمی وجود دارد، نمی‌توانیم به‌طورکلی بگوییم وضعیت اقتصادی و معیشتی مناسب است.

جهش کیفی تولید نیز به‌اندازۀ جنبۀ کمی آن از اهمیت برخوردار است. جهشی باکیفیت و مطلوب است که شرایطی از جمله تناسب ترکیب عوامل تولید در رشد اقتصادی، پویایی و پایداری جهش تولید، افزایش توان رقابت‌پذیری، تعادل در رشد منطقه‌ای، تناسب در بهره‌برداری از منابع طبیعی در محیط‌زیست و در نهایت توجه به کیفیت مشاغل ایجاد شده در آن محقق شده باشد.

در سال‌های گذشته جهش تولید مطرح و سیاست‌گذاری‌هایی در راستای رسیدن به این مقوله طرح‌ریزی شد. جهش تولید هنوز هم مطرح است اما آیا وضعیت اقتصادی حال حاضر کشور نیاز به سیاست‌گذاری‌ها و طرح‌های پیشین دارد؟ اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۹ با چالش‌های بزرگی مواجه شد؛ چالش‌هایی مانند سقوط ارزش جهانی نفت، شیوع ویروس کرونا، تحریم‌ها و مشکلات دیگر.

این موارد اثرات منفی بر فضای کسب‌وکار و به دنبال آن بر اقتصاد کشور داشتند؛ بنابراین دستیابی به جهش تولید و تداوم آن نیازمند سیاست‌های جدید و اصلاح موارد پیشین است. شرایط تحریمی فعلی فرصتی را به وجود آورده تا بیش‌ازپیش به فکر راه‌هایی برای هم‌افزایی تولید ملی و کاهش اقتصادی کشور به درآمدهای نفتی باشیم و درآمدهای به‌دست‌آمده از آن را در جهت به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصادی خرج کنیم. بهبود فضای کسب‌وکار یکی از این اقدامات است.

مفاهیم موردنیاز در جهش تولید

برای صحبت دررابطه‌با جهش تولید نیاز است تا مفاهیم و تعاریفی که مرتبط است را مورد بررسی قرار دهیم.

یکی از این مفاهیم، تولید ناخالص داخلی (GDP)  است. به مجموعه ارزش‌های تولید شده از محصولات نهایی توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در یک دورۀ زمانی معین را تولید ناخالص داخلی می‌گویند.

به تغییر ارزش حقیقی تولید ناخالص داخلی در یک دوره زمانی مشخص نسبت به دوره زمانی قبل را نرخ رشد اقتصادی گویند.

رشد اقتصادی به سه دوره تقسیم می‌شود: رشد اقتصادی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت. زمانی که اقتصاد از وضعیت همراه با ظرفیت بیکار و پایین‌تر از سطح منحنی امکانات تولید به سمت منحنی امکانات تولید حرکت می‌کند، می‌گوییم اقتصاد در مسیر رشد کوتاه‌مدت قرار دارد.

به دلیل پرشدن ظرفیت‌ها و بهره‌برداری کامل از عوامل تولید، اقتصاد تنها به‌اندازه محدودی رشد می‌کند به همین علت رشد کوتاه‌مدت نمی‌تواند مستمر باشد و بعد از قرارگرفتن اقتصاد بر روی منحنی امکانات تولید، اقتصاد به‌اندازه رشد عوامل تولید می‌تواند رشد کند.

رشد اقتصادی میان‌مدت زمانی رخ می‌دهد که اقتصاد هم‌زمان با اشتغال کامل به تغییر مسیر و رشد به سمت رشد بلندمدت حرکت کند.

زمانی که اقتصاد بتواند به طور کامل از عوامل تولید بهره‌گیری کند و در طول یک مسیر یکنواخت و پایدار در حال حرکت باشد، اقتصاد به سمت رشد اقتصادی بلندمدت سمت‌وسو گرفته است.

ثبات رشد تولید، ثبات رشد موجودی سرمایه در حد رشد تولید و ثبات رشد نیروی کار در سطح پایین‌تر از رشد تولید از ویژگی‌های اصلی رشد اقتصادی بلندمدت هستند. لازم به ذکر است که سایر متغیرهای اقتصاد کلان نیز در کنار نرخ رشد اقتصادی باید باثبات باشند.

تفکیک این سه در تحلیل رشد اقتصادی بسیار مهم است. برای مثال تحریم‌های اقتصادی در سال ۱۳۹۷ و یا رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۵ به‌واسطه اثرات جانبی برجام یک حرکت به ترتیب منفی مثبت در اقتصاد اتفاق افتاد اما این تنها اصلاح مسیر کوتاه‌مدت است و نباید آن را یک رشد پویا تلقی کرد. مسئله مهم دیگر در تحلیل رشد اقتصادی دررابطه‌با اقتصادهایی که شاهد نوسانات هستند، توجه بر سطح تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت در کنار رقم رشد اقتصادی نیاز است.

معنای جهش تولید

زمانی که بحث در جهش مقدار تولید ناخالص داخلی است، جهش در تولید از لحاظ کمی بررسی شده است و این مقدار خودش را در رقم رشد اقتصادی نشان می‌دهد و زمانی رشد در جهش تولید از لحاظ کمی وجود دارد، نمی‌توانیم به‌طورکلی بگوییم وضعیت اقتصادی و معیشتی مناسب است.

جهش کیفی تولید نیز به‌اندازۀ جنبۀ کمی آن از اهمیت برخوردار است. در حقیقت بهبود شاخص‌های رفاهی جامعه از اهداف جهش در تولید ناخالص داخلی است پس اهمیت مؤلفة دوم یعنی جهش کیفی تولید نیز مطرح می‌شود.

پیش‌تر روش‌ها و سیاست‌هایی اتخاذ می‌شد که هدف آن رشد و توسعه به هر قیمتی بود و از پیامدهای آن می‌توان به تخریب بیش از حد محیط‌زیست، رشد نامتوازن بخش‌ها و گسترش نابرابری بین جوامع اشاره کرد؛ بنابراین سیاست‌گذارها نمی‌تواند با هر ابزاری برای دستیابی به جهش تولید استفاده کنند و در نهایت در تقسیم تولید ناخالص داخلی بین بخش‌های دولتی و جامعه باید یک تعادل وجود داشته و این رشد به‌اندازۀ کافی پویا و پایدار باشد.

به‌طورکلی جهشی باکیفیت و مطلوب است که شرایطی از جمله تناسب ترکیب عوامل تولید در رشد اقتصادی، پویایی و پایداری جهش تولید، افزایش توان رقابت‌پذیری، تعادل در رشد منطقه‌ای، تناسب در بهره‌برداری از منابع طبیعی در محیط‌زیست و در نهایت توجه به کیفیت مشاغل ایجاد شده در آن محقق شده باشد.

در بحث جهش تولید ظرفیت‌های موجود در اقتصاد کشور و موقعیت اقتصادی به لحاظ وضعیت پایه تولید نیز مهم است. به بیانی دیگر اگر در اقتصاد کشور ظرفیت خالی وجود داشته باشد، امکان جهش در تولید بیش‌تر از زمانی است که اقتصاد با تمام ظرفیت خود در حال فعالیت است.

جمع‌بندی

به‌طورکلی می‌توانیم بگوییم که جهش تولید برابر با میزان رشد تولید ناخالص داخلی است و این مورد هم از لحاظ کمی و کیفی حائز اهمیت است. درضمن این روند رشد می‌بایست به‌صورت بلندمدت باشد و رشدهای موقتی و بی‌کیفیت که بر اساس عوامل خارج از اقتصاد متکی است موردنظر نمی‌باشد.

زمانی که مواردی مانند تناسب ترکیب عوامل تولید در رشد اقتصادی، پویایی و پایداری جهش تولید، افزایش توان رقابت‌پذیری، تعادل در رشد منطقه‌ای، تناسب در بهره‌برداری از منابع طبیعی در محیط‌زیست و در نهایت توجه به کیفیت مشاغل ایجاد شده در جهش تولید قابل‌لمس باشد، می‌توانیم آن را باکیفیت و مطلوب تلقی کنیم.

منابع

• حسینی‌نژاد، سید مهدی و حسین‌زاده، جوادی و شباک، اشکان و غلامی، محمد و یوسفی، نریمان. شناسایی شاخص‌های رصد جهش تولید در بخش‌های عمده اقتصاد ایران، پژوهشکده آمار: گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی، خرداد ۱۳۹۹.

این مقاله توسط پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس گردآوری شده است لذا تمامی حقوق این اثر محفوظ است.