نظام اطلاعات بازار کار فعلی ایران و بخش‌های آن

چکیده

فعالیت‌های نظام اطلاعات بازار کار در ایران اعم از جمع‌آوری، تحلیل و انتشار داده‌ها توسط دو مرکز و نهاد رسمی یعنی مرکز آمار ایران و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌شود. از سال ۱۳۷۶ وظیفه جمع‌آوری و انتشار آمار رسمی مربوط به نیروی کار با مرکز آمار ایران بوده است.

در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، فعالیت‌های مرتبط با اطلاعات بازار کار در دو مجموعه «مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» و «معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» انجام می‌شود. نظام اطلاعاتی بازار کار در ایران بیشتر در حالت نظام پایه قرار دارد و تنها داده‌های مرتبط با بازار کار را انتشار می‌دهد.

مقدمه

یک نظام اطلاعات بازار کار که وضعیتی تقریباً بهینه دارد می‌توان در بسیاری جنبه‌ها مفید باشد و وجود آن ضروری است؛ کاهش هزینه شغل یابی، کاهش افراد بیکار، انطباق بیشتر بخش عرضه و تقاضا، تنظیم بازار کار و بسیاری دیگر از تأثیرات مثبت نظام اطلاعات بازار کار است.

اطلاعات به روش‌های مختلف جمع‌آوری و به ترتیب تحلیل و منتشر می‌شوند. نظام اطلاعات بازار کار در ایران مانند بسیاری از کشورهای دنیا شامل یک ساختار است، آمارگیری و جمع‌آوری داده توسط برخی نهادها انجام و اطلاعات تحت نظارت یک سازمان به‌خصوصی منتشر می‌شود. با استفاده از آنالیزها و داده‌ها می‌توان بسیاری از مشکلات موجود در جامعه و بازار کار را حل کرد.

در ایران مرکز آمار ایران و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دو نهاد رسمی هستند که در زمینه اطلاعات بازار کار فعالیت می‌کنند.

نظام اطلاعات بازار کار فعلی ایران

فعالیت‌های نظام اطلاعات بازار کار در ایران اعم از جمع‌آوری، تحلیل و انتشار داده‌ها توسط دو مرکز و نهاد رسمی یعنی مرکز آمار ایران و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌شود.

• مرکز آمار ایران

از سال ۱۳۷۶ وظیفه جمع‌آوری و انتشار آمار رسمی مربوط به نیروی کار با مرکز آمار ایران بوده است. از آن سال به بعد داده‌های مربوط به نیروی کار در طرح‌های آماری به‌صورت سالیانه و فصلی گردآوری می‌شود. طی دو دوره، دو طرح آمارگیری از ویژگی‌های اشتغال و بیکاری خانواده و طرح آمارگیری از نیروی کار توسط این مرکز انجام شد و اطلاعات با روش نمونه‌گیری جمع‌آوری شد.

از سال ۱۳۳۵ تا به امروز هر ۱۰ سال سرشماری عمومی نفوس و مسکن انجام می‌شود. طرح سرشماری عمومی نفوس و مسکن با هدف گردآوری اطلاعات جمعیتی طراحی شده است اما سؤالاتی مرتبط با بازار کار نیز وجود دارد اما ازآنجایی‌که تعداد سؤالات مرتبط با این حوزه کم است، نتایج به‌دست‌آمده از آن نیز در مورد ویژگی‌های اشتغال و بیکاری از دقت کمی برخوردار است.

بااین‌حال در این سرشماری می‌توان اطلاعاتی از وضعیت فعالیت خانوارهای ایرانی به دست می‌آید؛ اطلاعاتی اعم از تعداد شاغلان، بیکاران و برخی اطلاعات مرتبط با بازار کار. طرح‌های آمارگیری از نیروی کار شامل پرسش‌نامه‌هایی است که به شناسایی دقیق‌تر از شرایط بازار کار کمک می‌کند.

طبق اطلاعاتی که از مرکز آمار ایران به‌دست‌آمده است، در طی سال‌های گوناگون طرح‌ها، فعالیت‌ها و سرشماری‌های با روش‌های اجرای متفاوت انجام شده است؛ برای مثال، در سال 1318، اداره کل آمار و ثبت‌احوال طرح آمار و اطلاعات مربوط به نیروی انسانی را انجام داد و در سال 1335 اداره کل آمار عمومی اولین سرشماری عمومی نفوس را با روش سرشماری اجرا کرد. از سال 1355 تا 1381 نیز مرکز آمار ایران طرح شاخص‌های کلیدی نیروی کار را با روش «شاخص بیست‌گانه بازار کار ILO» و از سال 1384 تا امروز طرح آمارگیری از نیروی کار را با روش نمونه‌گیری به انجام رساند.

• وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
  

  
  در ایران وزارتخانه فعالیت‌های مرتبط با اطلاعات بازار کار در دو مجموعه «مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» و «معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» انجام می‌شود.

الف) مرکز آمار و اطلاعات راهبردی: وظیفه این مرکز، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و سازماندهی نظام آماری، ارتباط و همکاری مستمر با مرکز آمار ایران و سایر نهادهای متولی آمار در کشور است. این مرکز یکی از باسابقه‌ترین بخش‌ها در آمار و اطلاعات بازار کار است و بسیاری از وظایف ازجمله اطلاع‌رسانی و تکمیل آمار و اطلاعات در این حوزه را برعهده دارد. تهیه نشریات و گزارش‌های آماری، نماگرهای ویژه بازار کار و گزارش‌های این حوزه ازجمله فعالیت‌های این مرکز است.

ب) معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال: برنامه‌ریزی در جهت توسعه و بهنگام سازی نظام جامع اطلاعات بازار کار از وظایف این مرکز است. ایجاد سامانه‌های متفاوت مانند سامانه تحلیل اطلاعات بازار کار، نسخه آزمایشی سامانه ملی اشتغال و کسب‌وکار و سامانه تخصصی پایش برنامه‌های اشتغال ازجمله سامانه‌های راه‌اندازی شده توسط این مرکز است.

سامانه تحلیل اطلاعات بازار کار (LMIA) اطلاعاتی مانند داده‌های ثبتی بازار کار، شاخص‌های بازار کار، داده‌های آماری و نمونه‌گیری و مقالات و گزارش‌های تحلیلی را در دسترس برخی افراد قرار می‌دهد.

جمع‌بندی

تمام فعالیت‌های مربوط به اطلاعات بازار کار در ایران توسط دو سازمان انجام می‌شود: مرکز آمار ایران و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. از اواسط دهه هفتاد شمسی وظیفه جمع‌آوری و انتشار آمار رسمی مربوط به نیروی کار با مرکز آمار ایران بوده است. مرکز آمار ایران طرح‌های گوناگونی را در راستای جمع‌آوری اطلاعات در حوزه اطلاعات بازار کار پیاده کرده است.

دو مجموعه مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و «معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» فعالیت‌های مربوط به بازار کار را تحت‌نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌دهند.

به‌طورکلی نظام اطلاعات بازار کار در دنیا به سه بخش تقسیم می‌شود؛ نظام پایه یا نوع اول، نظام میانی یا نوع دوم و نظام پیشرفته (نوع سوم). نظام اطلاعاتی بازار کار در ایران بیشتر در حالت نظام پایه قرار دارد و تنها داده‌های مرتبط با بازار کار را انتشار می‌دهد درصورتی‌که برای رسیدن به سیستم بهینه خدمات دیگری نظیر تحلیل داده، کاریابی، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری باید ارائه شود.

منابع

• عزیز خانی، فاطمه و مرادی، رضا و بهنیا، مهران. نظام اطلاعات بازار کار: مفهوم‌شناسی و بررسی وضعیت ایران، مطالعات اقتصادی (گروه اقتصاد کلان و مدل‌سازی)، (1400).